Berat kandili nedir? Berat gecesinin fazileti

Berat Arapça berae/beraet kelimesinin Türkçeleşmiş şeklidir. Beraet, “iki şey arasında ilişki olmaması; kişinin bir yükümlülükten kurtulması veya yükümlülüğünün bulunmaması” anlamına gelir. Şabanın on beşinci gecesinde müslümanların Allah’ın affı ve bağışlaması ile günah yükünden kurtulacağı umularak bu geceye Berat gecesi denmiştir. Berat gecesi için Arapça eserlerde “şabanın ortasındaki gece”, “mübarek gece”, “rahmet gecesi” ve “sak (belge) gecesi” manalarına gelen terkipler kullanılmaktadır.

Berat gecesi müslümanlarca kutsal sayılmış, bu gecenin diğer gecelerden farklı bir şekilde geçirilmesi, bu gecede daha fazla ibadet edilmesi adet halini almıştır. Hz. Peygamber (sas)’in, “Allah Teala -rahmetiyle- şabanın on beşinci gecesi dünya semasında tecelli eder ve Kelb kabilesi koyunlarının kılları sayısından daha fazla kişiyi bağışlar” buyurduğu rivayet edilmiştir (Tirmizİ, “Savm”, 39; İbn Mace, “İ?ametüs-salat”, 191). Diğer bir rivayete göre de Hz. Peygamber (sas), “Şabanın ortasında gece ibadet ediniz, gündüz oruç tutunuz. Allah o gece güneşin batmasıyla dünya semasında tecelli eder ve fecir doğana kadar, ‘Yok mu benden af isteyen onu affedeyim, yok mu benden rızık isteyen ona rızık vereyim, yok mu bir musibete uğrayan ona afiyet vereyim, yok mu şöyle, yok mu böyle!’ der” buyurmuştur (İbn Mace, “İ??metüs salat”, 191). Ancak eserlerinde bu hadislere yer veren Tirmizi ve İbn Mace, bunların sened yönünden zayıf olduğuna da işaret etmektedirler.

Bir kısım alimlerin, kıblenin Kudüs’teki Mescid-i Aksa’dan Mekke’deki Kabe istikametine çevrilmesinin hicretin ikinci yılında Berat gecesinde vuku bulduğunu kabul etmeleri de geceye ayrı bir önem kazandırmaktadır.

Peygamberimizin şaban ayına ve özellikle bu ayın on beşinci gecesine ayrı bir önem vererek onu ihya ettiğine dair diğer rivayetleri göz önüne alan bazı alimler bu geceyi namaz kılarak, Kur’an okuyarak ve dua ederek geçirmenin sevaba vesile olacağını, bu geceye mahsus olmak üzere belli bazı ibadet ve kutlama şekilleri ihdas edip adet haline getirmenin ise dinde yeri bulunmadığını söylemişlerdir.

Kaynakların belirttiğine göre Berat gecesine ait özel bir namaz yoktur. Gazzali, bu gece her rek‘atında Fatiha sûresinden sonra on bir İhlas sûresi okunmak suretiyle kılınacak yüz rekat veya her rekatında Fatiha’dan sonra yüz İhlas okunan on rekat namazın çok sevap olduğuna dair bir rivayet naklettiği halde (İ?ya, I, 203), İ?yaü ulumid-din’deki hadisleri tenkide tabi tutan Zeynüddin el-Irak? (a.g.e., I, 203, dipnot 1) ile Nevevİ bunun aslının olmadığını söylemişlerdir. Bu namazın bir bid‘at olduğunu kaydeden Nevevİ, bu konuda ??tü’l-?ulûb ve İ?yaü ulumid-din’de geçen rivayete aldanılmaması gerektiğini söylemekte (el-Mecmû?, IV, 56), Ali el-K?rİ de bu rivayetin uydurma olduğunu belirterek Berat gecesi namazının 400 (1010) yılından sonra Kudüs’te ortaya çıktığını kaydetmektedir (el-Esrarü’l-merfua, s. 462). Bu namazın ilk defa 448 (1056) yılında Kudüs’te Mescid-i Aksa’da kılındığına ve zamanla yaygınlık kazanarak sünnet gibi telakki edildiğine dair bir rivayet de nakledilmektedir (Ali Mahfuz, s. 288). Ancak Fakihi’nin (ö. 272/885’ten sonra) Mekkeliler’in bu geceyi Mescid-i Haram’da ihya ettiklerine ve bazılarının 100 rek‘atlı bir namaz kıldığına dair rivayeti (bk. A?baru Mekke, III, 84) dikkate alınırsa bu namazın daha önceden de kılındığını söylemek mümkündür.

Duhan sûresinde (44/3) Kur’an’ın “mübarek bir gecede” nazil olduğu ifade edilmektedir. İslam alimlerinin çoğunluğuna göre burada işaret edilen gece Kadir gecesidir. Çünkü diğer ayetlerde Kur’an’ın ramazan ayında (el-Bakara 2/185) ve Kadir gecesinde (el-Kadr 97/1) indirildiği belirtilmektedir. Tabiİn alimlerinden İkrime’nin de dahil olduğu bir grup alim ise Duhan sûresindeki ayetle Berat gecesine işaret edildiği kanaatindedirler. Bu takdirde Kur’an’ın tamamının Berat gecesi levh-i mahfûzdan dünya semasına indiği, Kadir gecesinde de ayetlerin peyderpey inmeye başladığı şeklinde bir yorum ortaya çıkmaktadır. Nitekim bazı müfessirler bu görüşü benimsemişlerdir (bk. Elmalılı, V, 4293-4295).

Berat gecesinin fazileti ve ihyası ile ilgili müstakil risaleler yazılmıştır (mesela bk. Keşfü’?-?unûn, II, 1591-1592; İ?a?u’l-meknûn, I, 108; İslam dünyasında Berat gecesinin kutlanışıyla ilgili olarak bk. KANDİL).